Sang đến triều Trần việc học được sửa đổi ,bắt đầu có khoa thi Thái học sinh (Tiến sĩ ) từ Nhâm Thìn 1232 ,và đặt ra Tam Khôi ( Trạng Nguyên ,Bảng Nhãn ,Thám Hoa -khoa Đinh Mùi 1247 Lê Văn Hưu đỗ Bảng Nhãn ).Quốc Tử Giám được sửa chữa mở rộng thành Quốc Học ,tuyển cả con nhà thường dân học giỏi vào học .Trong nhà Quốc Học lúc đầu chỉ có bài vị Khổng Tử ,người được coi như Tổ Sư Nho Giáo ,sau vua Trần Nghệ Tông đưa thêm Chu Văn An vào cùng thờ .Sau này thêm hai người nữa là Trương Hán Siêu và Đỗ Tử Bình (đến thời Hậu Lê ,triều đình chỉ công nhận riêng có Chu Văn An là xứng đáng được thờ chung với Khổng Tử ).Nhà Hậu Lê còn làm hơn nhà Trần : dựng bia Tiến sĩ đỗ trong các kỳ thi Hội ,đó là sáng kiến của Lê Thánh Tông ,một ông vua giỏi cả quân sự ,chính trị ,lại là một thi sĩ có công với văn học nước nhà ,thường tự nhận là hội chủ Tao Đàn (gồm hầu hết các nhà thơ nổi tiếng đất kinh kỳ ) .Bia Tiến sĩ cùng với Văn Miếu đã đánh dấu truyền thống hiếu học của dân tộc ta ,tuy chỉ ghi được những khoa thi Hội dưới triều Lê Sơ ,Mạc và Hậu Lê.
Nếu kể từ những năm ấy đến nay thì Văn Miếu -Quốc Tử Giám đã trải qua gần 1000 năm lịch sử. Kiến trúc này xưa được xây dựng ở phía ngoài cửa tây nam hoàng thành Thăng Long, bên Thái Hồ, thuộc thôn Minh Giám, tổng Hữu Nghiêm, huyện Thọ Xương, nay nằm giữa bốn con đường - mặt trước là phố Quốc Tử Giám, phía sau là phố Nguyễn Thái Học, bên trái là phố Văn Miếu và bên phải là phố Tôn Đức Thắng (xưa là phố Hàng Bột) - và được chia làm hai khu vực chính : Thái Hồ và Nội Tự.
Thái Hồ
Trước Tứ Trụ (Nghi Môn) của Văn Miếu, bên kia đường Quốc Tử Giám có một hồ rộng nhưng đã bị dân chúng lấn chiếm xây nhà nên chỉ còn được trên mười nghìn mét vuông.
Gò Kim Châu
Dư ức thiếu thời tằng nhất kiến,
Giám hồ hồ biên dạ khai yến.
Tôi nhớ lúc trẻ đã từng gặp (người ca nữ) một lần,
Bên hồ Giám trong một cuộc dạ yến.
Cá dưới hồ Văn lên ăn bánh mọi người thả
Nội Tự
Nội tự Văn Miếu -Quốc Tử Giám, hình chữ nhật bề dài 350 mét và bề rộng 70 mét, được ngăn cách với vườn Giám và bên ngoài đường phố băng hàng tường gạch bao quanh đã được chia làm năm khu vực và mỗi khu được ngăn cách bằng một bức tường ngang có cửa thông nhau gồm một cửa chính và hai cửa phụ.Từ ngoài vào trong có Tứ trụ, Văn Miếu môn, Đại Trung môn, Khuê Văn các, Đại Thành môn – Khu điện thờ và đền Khải Thánh – Quốc Tử Giám.
Tứ trụ
Bên ngoài, hai bên về phía Đông và Tây của Nghi Môn là bia Hạ Mã
Bia Hạ Mã
Phía trước Văn Miếu là Nghi Môn gồm bốn trụ có bờ tường bằng gạch ngăn cách với ngoài đường cái nhưng đến nay bờ tường ấy đã bị phá đi chỉ còn lại bốn cái trụ.
Tứ Trụ
Đông tây nam bắc do tư đạo
Công khanh phu sĩ xuất thử đồ
(Đông tây nam bắc cùng theo học đạo Nho này,
Công khanh phu sĩ đều xuất thân từ con đường khoa cử này.)
Văn Miếu Môn
Cổng vào là một Tam Quan có ba cửa: cửa giữa cao to, xây hai tầng và mỗi bên có một cửa phụ. Tầng trên có ba chữ Văn Miếu Môn .Trên các cột có những cặp câu đối bằng chữ Hán, đáng kể là đôi câu đối sau đây:
Đại quốc bất dịch giáo, bất biến tục, thả tôn sùng chi, diệc tín tư văn, nguyên hữu dụng;
Ngô nho yếu thông kinh, yếu thức thời, vô câu cố dã, thượng ân thánh huấn, vĩnh tương đôn.
(Nước lớn giáo dục chẳng thay, phong tục chẳng đổi, lại được tôn sùng, tư văn ấy hãy còn hữu dụng;
Nhà nho điển kinh phải thuộc, thời thế phài tường, không được cố chấp, ơn thánh kia truyền mãi lâu dài.)
Trước và sau cổng có hai thành bậc cửa bằng đá xanh, tạo hình mây xoắn, hoa lá cách điệu tạo dáng rồng chầu mang phong cách thời Lê sơ.
Đại Trung Môn
Thành Đức Môn
Khuê tinh thiên lãng nhân văn xiển
Bích thủy xuân thâm đạo mạch trường
(Sao Khuê trời sáng văn minh rạng,
Nước biếc xuân thâm đạo mạch bền.)
Mái ngói theo kiều chồng diêm, ở các góc có trang trí hình rồng uốn cong lên trông thật thanh thoát. Ở hai bên Khuê Văn Các có cửa Bi Văn và cửa Súc Văn .Qua hai cửa này là đến Thiên Quang Tỉnh , một cái giếng đào hình vuông, có tường hoa thấp xây quanh, in bóng Khuê Văn và những vòm lá cây xanh mát.
Thiên Quang Tỉnh
Khoa giáp trung lai danh bất hủ
Cung tường ngoại vọng đạo di cao
(Khoa giáp đến nay danh vẫn trọng
Học đường chiêm ngưỡng đạo càng cao)
Khách thăm quan có thể theo hai con đường bên giếng để rẽ sang hai vườn bia đá, mỗi bên có 41 tấm bia dựng thành hai hàng ngang, mặt bia quay về phía giếng. Giữa hàng bia, ở mỗi bên, có một tòa đình vuông thờ bia.
Tấm ảnh này chụp năm 1945.
Trong 82 tấm bia còn lại, khắc tên 1323 tiến sĩ, tấm được dựng sớm nhất vào năm 1484 đời vua Lê Thánh Tông, khắc tên các vị tiến sĩ đỗ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ 3 (1442) là do Tiến sĩ Thân Nhân Trung, Thượng thư Bộ Lại phụng mênh soạn. Trong bài ký có đoạn:
“Nghĩ rằng: Việc dựng bia một khi được thực hiện thì ý tốt cầu hiền tài, mưu thịnh trị của thánh tổ thánh tông được lưu truyền lâu dài. Đó chính là phép lớn để rèn giũa người đời và là điều rất may cho Nho học.
…Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp…
Kẻ sĩ quan hệ với quốc gia trọng đại như thế, cho nên quí chuộng kẻ sĩ không biết thế nào là cùng…
Thế thì việc dựng tấm bia đá này lợi ích rất nhiều: kẻ ác lấy đó làm răn, người thiện theo đó mà gắng, dẫn việc dĩ vãng, chỉ lối tuong lai, vừa để rèn giũa danh tiếng cho sĩ phu, vừa để củng cố vận mệnh cho Nhà nước…
Ai xem bia nên hiểu ý sâu như vậy”.
Năm 1994, hai vườn bia đã được tu sửa lại thành tám nhà bia – mỗi bên bốn nhà – để che mưa nắng cho di sản tư liệu quý giá này.
Phương Đình
Đây là tấm bia ở trong tòa Phương đình dãy bên phải khu Bi đình ,trên này khắc tên cụ tổ đời thứ Nhất họ Trần Vân Canh bên họ mẹ tôi ,Tiên Tổ Trần Đương ,ngoài Tổ ra ,trong họ conf hai cụ nữa cũng có tên trên bia là Cụ Trần Hiền và Cụ Trần Bá Lãm ,đến tôi là đời thứ 17 .
Đại Thành môn và khu điện thờ
Từ khu văn bia, khách tham quan đi tới Đại Thành Môn ,một ngôi nhà lợp ngói có bậc đá lên xuống -hai bên còn có hai cổng phụ là Ngọc Trân Môn và Kim Thanh Môn ( hiện nay trừ hai cửa Đạt Tài và Thành Đức là còn tên ,bốn cổng còn lại đã bị xoá tên mặc dù mới đuợc trùng tu tôn tạo ,thật không thể hiểu nổi ?). Qua Đại Thành Môn là tới Đại Bái Đường gồm 9 gian có sân rộng ở phía trước và phía sau có Tiểu Đình hình vuông nối với tòa Thượng Điện cũng xây 9 gian tạo thành hình chữ công (Hán tự).
Năm Quí Mão, Hồng Đức thứ 14 (1483) vua Lê Thánh Tông cho trùng tu lại điện Đại Thành để thờ Tiên Thánh, Đông vu Tây vu để thờ các bực Tiên Hiền Tiên Nho, điện Canh Phục ( nơi thay quần áo trước và sau khi nhà vua làm lễ ở chánh điện), Minh Luân Đường v.v… .
Thượng Điện là nơi thờ Khổng Tử và bốn vị tứ phối(môn đồ): Tăng Tử, Mạnh Tử, Nhan Tử và Tử Tư, tất cả đều có tượng gỗ sơn son thếp vàng.Quần thể kiến trúc này mang nặng phong cách thời Hậu Lê, không có chạm trổ cầu kì.
Đền Khải Thánh – Quốc Tử Giám
Từ khu điện thờ khách thăm quan có thể theo hai con đường lát gạch ở phía sau Tả vu và Hữu vu hoặc cũng có thể từ sau lưng Thượng Điện qua cửa Thái Học ( cũng xây ba gian) để sang khu Khải Thánh – Quốc Tử Giám.
Đền Khải Thánh cũng có Tả vu và Hữu vu ở hai bên. Nơi đây xưa kia là Quốc Tử Giám từng đào luyện nhân tài cho nhiều triều đại. Kiến trúc thời ấy như thế nào thì không được rõ nhưng theo Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục thì vua Lê Thánh Tông cho sửa lại nhà Thái Học có Đông Tây giảng đường để giảng dạy cho các học sinh. Lại đặt thêm kho Bí Thư để chứa các ván in sách. Phía đông phía tây đều có ba dãy nhà cho ba hạng “xá sinh”, mỗi dãy có 25 gian.Nhiều nhân tài đã được đào tạo từ Quốc Tử Giám này trong suốt hơn 700 năm. Khi Gia Long chuyển trường Giám về Huế, ngôi trường cũ này được lấy làm nhà Khải Thánh thờ cha mẹ Khổng Từ.Năm 1946, quân Pháp đã bắn đại bác làm đổ nát hoàn toàn khu Khải Thánh, chỉ còn lại còn sót lại bốn trụ đá trên đặt nghiên mực bằng đá ,nền nhà Hậu cung và Bái đường .Kiến trúc hiện nay mới được xây lại hoàn toàn vào năm 1999, gồm Tiền đường và Hậu đường.Tòa Tiền Đường cũng 9 gian nhưng cao to hơn nhà Bái Đường. Nơi đây được dùng để tổ chức các cuộc hội thảo khoa học và các sinh hoạt văn hóa, nghệ thuật.Tòa Hậu Đường là một kiến trúc gỗ hai tầng:
Tầng một là nơi thờ Danh sư Tư nghiệp Quốc Tử Giám Chu Văn An và nơi trưng bày các tư liệu lích sử về Văn Miếu – Quốc Tử Giám và nền giáo dục thời Nho học để bảo tồn lấy truyền thống giáo dục và văn hóa dân tộc.
Hoành phi đề bốn chữ Vạn Thế Sư Biểu
Tầng hai là nơi thờ các vị đã có công xây dựng Văn Miếu – Quốc Tử Giám như Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông và Lê Thánh Tông.
-"xá sinh ": Đời vua Lê Thánh Tông ,các giám sinh ở Quốc Tử Giám họp lại thi .Ai trúng tam trường được sung thượng xá sinh ,trúng nhị trường sung trung xá sinh ,trúng nhất trường sung hạ xá sinh ,mỗi xá lấy 100 giám sinh .Hằng tháng ,thượng xá sinh được cấp một quan ,trung xá sinh được cấp 9 tiền ,hạ xá sinh được cấp 8 tiền .
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét