CÓ THẦN VÀ THẦN - IV

Bánh chưng: hình dáng e không gói ghém
Bàn về những hình thức biểu hiện của tín ngưỡng phồn thực ở Việt Nam, Trần Quốc Vượng đưa ra ý kiến độc đáo. [8]
Theo ông, xưa kia, "bánh chưng không được gói vuông như bây giờ mà gói tròn (...) bà con cố đô Cổ Loa gói bánh chưng như đòn bánh tét và vẫn gọi nó là bánh chưng (...) Bánh chưng tròn dài tượng Dương vật, như cái chày, cái nõ. Bánh dầy tròn dẹt tựa Âm vật, như cái cối, cái nường (...) Bánh chưng gói ghém trong nó cả một nền văn minh nông nghiệp lúa gạo."
Về cách giải thích "bánh chưng vuông tượng Đất, bánh dầy tròn tượng Trời", ông nhắc nhở "Trời tròn đất vuông là một triết lý Trung Hoa".
Ta vốn gói bánh chưng hình trụ, rồi bắt chước Tàu mà gói thành hình vuông?
Khó nghĩ.
Văn hóa Việt Nam nói chung có bản sắc đặc biệt mạnh mẽ, mà văn hóa ẩm thực của ta nói riêng lại càng mạnh. Chỉ rất thường nghe chuyện ta hóa của người thành của mình, chứ chưa từng nghe chuyện xảy ra ngược lại như thế này.
Chính Trần Quốc Vượng, ở nơi khác, cũng khẳng định: "khuynh hướng giao tiếp (...) là Việt hóa chứ không phải là Hoa hóa (...) văn hóa Việt Nam không bao giờ là một bản sao chép của văn hóa Trung Hoa" [9].
Thiết tưởng chỉ có tầng lớp lãnh đạo như vua quan mới ít nhiều bị triết lý Trung Hoa ảnh hưởng, mới bị Hoa hóa phần nào trong tư tưởng, chứ đông đảo nhân dân Việt Nam xưa kia không biết đến cái thứ triết lý phương bắc ấy đâu. Mà lãnh đạo chuyện to lớn gì thì dễ, chứ cái bánh dân cúng dân ăn mà bắt dân đổi hẳn cách gói thì chắc chắn là chuyện không dễ chút nào đâu! E là không làm được!
E người Việt vốn vẫn gói bánh chưng vuông. Dân ta làm bánh vuông trước, rồi sau đó mới có nho sĩ học triết lý Tàu, rồi mới xảy ra chuyện nho sĩ nẩy ý buộc bánh vuông của ta vào với triết Tàu...
Thế tại sao người Việt miền Trung (tức người Việt miền Bắc di cư) lại gói bánh tét? Và tại sao ở miền Bắc lại có chỗ gói bánh chưng "tét" như Trần Quốc Vượng cho biết?
Thiết tưởng chuyện không dễ giải thích. Chỉ mới nghĩ được rằng cái hình dáng bánh không nhất thiết phải chứa triết lý. Nói bánh chưng tượng trưng cho cả một nền văn minh nông nghiệp lâu đời thì chắc chắn đúng. Nhưng liệu có thể cái bản sắc của nền văn minh ấy nó nằm trong chất bánh, hơn là trong hình dáng bánh chăng?

                                                 Còn tiếp...