Trong không khí của những ngày giáp Tết, chương trình VHNT hôm nay Mặc Lâm mời quý vị về lại Hà Nội để tìm hiểu một loại hình nghệ thuật dân gian nay đang được báo động vì chỉ còn một nghệ nhân duy nhất theo đuổi nghề đó là dòng tranh Hàng Trống.
Trên đà suy tàn
Nhiều gia đình đập bỏ cả bản khắc gỗ mà chỉ vài chục năm trước cả dòng họ xem như gia sản.
Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 là thời hoàng kim của tranh Hàng Trống.
Những tài liệu còn sót lại từ các nghiên cứu của nhà văn hóa học người
Pháp Durand ghi nhận hàng trăm bản điêu khắc gỗ còn sót lại trong thời
gian này cho thấy sự phát triển của nó đã lên tới đỉnh cao của nghệ
thuật dân gian. Tuy nhiên, đáng tiếc là tới giữa thế kỷ 20 dòng tranh
này bắt đầu suy tàn. Sau khi chiến tranh Việt Nam kết thúc nhiều làng
nghề sản xuất tranh Hàng Trống đã bỏ nghề quay sang làm các nghề khác.
Lý do nào mà hàng loạt nghệ nhân cũng như các chuyên viên kinh nghiệm
phải từ bỏ con đường này là một câu hỏi không khó giải đáp.
Ngoài
thu nhập là lý do chính, nếu tìm hiểu sâu xa hơn chúng ta sẽ thấy tranh
Hàng Trống còn có những trở ngại không thể vượt qua đó là chủ đề tranh
đã trở nên lạc hậu so với dòng chảy của xã hội hiện đại.Đề tài nội dung
Ông Lê Đình Nghiên, nghệ nhân cuối cùng của nghề tranh Hàng Trống, nổi tiếng vì còn giữ được hơn 50 bản khắc gỗ của gia đình cùng với một gia tài đồ sộ hàng trăm bức tranh Thờ Hàng Trống. Ông được bảo tàng Việt Nam mời phục chế và bảo quản dòng tranh này. Trong cuộc phỏng vấn với chúng tôi ông cho biết đôi nét về lịch sử làm tranh Hàng Trống trong gia đình ông:“Ông cụ tôi cũng theo nghề do tổ nghiệp để lại. Riêng gia đình tôi thì lại nắm bắt đề tài, nội dung, số lượng của mẫu tranh Hàng Trống thì nhiều hơn mọi gia đình nhà khác. Trong hoạt động nghề nghiệp thì khi nào còn người chơi tranh thì tôi còn làm thôi. Bản thân tôi vẫn còn lưu trữ một số các bản khắc gỗ, rất nhiều những tài liệu. Rất nhiều phác thảo tôi còn lưu trữ được.”
Tranh Hàng trống thực hiện trên hai chủ đề chính là tranh Tết và tranh Thờ.Tranh Hàng trống thực hiện trên hai chủ đề chính là tranh Tết và tranh Thờ. Tranh Tết chú trọng đến những phong tục tập quán của người Việt trên các hình ảnh mà dân gian ưa chuộng đó là sự phát đạt trong gia đình, hình ảnh tươi vui qua các loại hoa ngày Tết lồng vào màu sắc lộng lẫy, tươi tắn khiến mùa Xuân được diễn tả trọn vẹn trong toàn xã hội.
Tranh Hàng Trống miêu tả con người cá nhân hơn là sinh hoạt thường nhật của một nhóm thị dân hay nông dân đặc trưng nào đó. Những thiếu sót này trong quá khứ được người thưởng thức tranh đồng thuận xem như là một xu hướng có thể chấp nhận, nhưng từ cuối thế kỷ 20 trở về sau, con người có khuynh hương hòa mình với cộng đồng mình sống hơn lúc trước và khuynh hướng này ảnh hưởng trực tiếp tới tư duy thẩm mỹ của người xem tranh là một điều tất yếu.
Tranh Thờ Hàng Trống
Nói tới tranh Hàng Trống những người biết rõ nó đều đồng ý rằng các
loại tranh Thờ đa dạng hơn tranh Tết nhiều lần. Bên cạnh những hình ảnh
quen thuộc mà người dân thờ kính, tranh Hàng Trống còn miêu tả các hình
tượng khác mà một tầng lớp dân gian xem như biểu tượng của sức mạnh thần
thánh, có thể che chở cho gia đình họ trước những sức mạnh tà thần, đó
là tranh Ngũ Hổ.
Ông Lê Đình Nghiên nói về tranh Thờ Hàng Trống mà gia đình ông đã làm như sau:Còn về tranh Thờ thì mang tính huyền bí và uy linh.
Ông Lê Đình Nghiên
Tranh Tết Hàng Trống
Về tranh Tết, nét độc đáo của tranh Hàng Trống biểu cảm qua các loại
phẩm màu mà người xưa bao lần chọn lọc để vẽ lên cái không khí trầm lắng
mà sinh động của ba ngày Tết. Ông Lê Đình Nghiên nói rõ hơn về màu sắc
trong chủ đề tranh Tết của tranh Hàng Trống như sau:
“Tất
cả màu sắc đều mang tính chúc tụng nhất là các tranh treo trong ngày
Tết thì mang tính chúc tụng rất rõ tức là các màu rất rực rỡ, nó thay
cho một lời chúc cho những người chơi tranh có ước nguyện trong năm mới.
Còn về tranh Thờ thì mang tính huyền bí và uy linh.”Những đề tài về đời sống dân dã như Giảng Học Đồ, Chợ Quê, Bịt Mắt Bắt Dê, Công Việc Nhà Nông, Múa Sư Tử…góp một phần nào vào hình ảnh của tranh Hàng Trống nhưng chưa đủ để cạnh tranh với dòng tranh Đông Hồ với các danh tác như Đánh Ghen, Đám Cưới Chuột, Hái Dừa…Tất cả màu sắc đều mang tính chúc tụng nhất là các tranh treo trong ngày Tết thì mang tính chúc tụng rất rõ tức là các màu rất rực rỡ, nó thay cho một lời chúc cho những người chơi tranh có ước nguyện trong năm mới.
Ông Lê Đình Nghiên
Kỹ thuật và cách tô màu
Ông Lê Đình Nghiên cho biết quá trình chọn gỗ để khắc có khác với dòng tranh Đông Hồ. ông nói:Cách tô màu này cũng tạo các hình khối khiến tranh nổi bật trên giấy hơn tranh Đông Hồ. Tuy nhiên do tranh Đông Hồ dùng giấy Điệp để in khiến nó nổi bật hơn hẳn tranh Hàng Trống chỉ sử dụng giấy Dó làm nền, mặc dù nghệ nhân Hàng Trống đã cố công bồi giấy công phu hơn nghệ nhân Đông Hồ.Các cụ hay chọn loại gỗ cây thị sau này thì họ khai thác thêm gỗ lồng mực nữa. Các chất liệu này giúp các nét khắc tinh vi hơn và chất liệu nó cũng bền.
Ông Lê Đình Nghiên
Trước khi quá muộn
Thời gian gần đây, nhiều loại tranh từ Thái Lan đưa sang được copy lại
rồi bán hàng loạt cho người dân vùng thôn dã Việt Nam. Người xem trọng
văn hóa nước nhà không thể không lắc đầu khi đề tài của dạng tranh in
này quanh đi quẩn lại chỉ là những con chó bẹc giê đánh bi da hay đánh
bài, trên miệng thì phì phèo những thanh sì gà kệch cỡm. Tranh phong
cảnh của Thái Lan cũng cứ quanh quẩn cảnh thác đổ, mây bay một cách thô
thiển nhưng vẫn được mua về treo nghiêm chỉnh giữa nhà khiến cho người
nào đã từng qua xứ Thái cứ tưởng mình rằng đang có mặt tại Pattaya!
Trong
khi đó tranh Đông Hồ và Hàng Trống dù có chuẩn bị công phu đến mấy vẫn
bị người mua tránh mặt. Có thể giờ đây loại tranh này không còn thích
hợp với cách sống đua chen của lớp trẻ nhưng đối với người già thì lúc
nào cái tinh túy dân tộc lại không nằm trong dòng máu của họ? Thế mà lạ
lùng thay, tranh Hàng Trống cứ bâng khuâng trong buổi chợ chiều còn
tranh Đông Hồ thì cật lực vật lộn với vàng mã âm ti. Ông Lê Đình Nghiên
chia sẻ suy nghĩ của ông về tranh Hàng Trống như sau:Bản thân tôi bây giờ đang cố gắng rèn giũa và đào tạo cho cậu con trai tôi hiện nay để nó tiếp tục việc này.
Ông Lê Đình Nghiên
Ngược lại thì rất kén người làm tranh, phải tâm đắc với nó, phải say sưa. Bản thân tôi bây giờ đang cố gắng rèn giũa và đào tạo cho cậu con trai tôi hiện nay để nó tiếp tục việc này.”
Những
chia sẻ chân tình của nghệ nhân Lê Đình Nghiên có thể xem là tiếng than
kêu gọi những nhà làm văn hóa hãy nhanh chóng tìm giải pháp để cứu dòng
tranh này trước khi quá muộn…
Nguồn: RFA
Sưu tầm từ:http://nguyenxuandien.blogspot.com/2011/01/.
Sưu tầm từ:http://nguyenxuandien.blogspot.com/2011/01/.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét