Sau
hoà ước Quí-mùi (1883) chấp nhận sự bảo hộ của Pháp ở Bắc-kỳ, Vua
Việt-Nam kêu gọi dân chúng nổi lên chống Pháp. Ðề-Ðốc Trương-Văn-Thám đã
hưởng ứng phong trào này và nổi dậy chống Pháp chiếm giữ các vùng
Bắc-Giang, Thái-Nguyên và Hưng-Hóa. Dân chúng gọi ông là Ðề-Thám.
Pháp
đem quân đánh mãi mà không được nên năm 1894, Pháp phải xử hoà với
ông, cho ông cai quản 22 xã trong vùng Yên-Thế, Ðề-Thám lập căn cứ ở
Chợ-Gò. Dân chúng gọi ông là con "Hùm thiêng Yên-Thế". Nhưng hai năm
sau thì Ðề-Thám lại nổi lên đánh Pháp, tới năm 1898 thì Pháp lại xin ký
hoà ước nhường cho ông thêm nhiều quyền lợi nữa. Ðề-Thám sống yên cho
tới năm 1905 thì lại nổi dậy đánh Pháp một lần nữa (những tấm hình ông
chụp với gia đình là trong khoãng nầy).
Năm 1908, Ðề-Thám quyết định
đánh một cú lớn để chiếm thành Hà-Nội nên đã âm mưu với nhiều người
đầu bếp để bỏ thuốc độc (bột datura) cho 200 lính Pháp giữ thành ăn,
nhưng vì liều thuốc hơi yếu nên lính Pháp chỉ bị lảo đảo chứ không
chết, cuộc âm mưu bất thành.
Ðầu
năm 1909, quân đội Pháp quyết định mở chiến dịch lớn để tấn công
Ðề-Thám trong tận sào huyệt, Ðề-Thám thua nên bỏ trốn vào rừng. Pháp ra
giải thưởng 25.000 đồng cho ai bắt hay giết được Ðề-Thám. Có ba tay
lãng tử người Tàu vì ham tiền nên tìm đến Ðề-Thám để xin gia nhập rồi
thừa lúc ban đêm ông ngủ mà xúm đến chặt đầu ông đem về lãnh thưởng
ngày 10 tháng 2 năm quí-sửu (18-3-1913), chấm dứt một cuộc kháng chiến
trường kỳ trên một phần tư thế kỷ.
Anh hùng Ðề-Thám (giữa 1898 và 1905)
Ðề-Thám và mấy người con cháu (giữa 1898 và 1905)
Những bạn cách mạng của Ðề-Thám (giữa 1898 và 1905)
Những bạn cách mạng của Ðề-Thám
Ðại gia đình của Ðề-Thám trước khi bị bắt hết
Ðại gia đình của Ðề-Thám trước khi bị bắt hết
Gia đình cha vợ của Ðề-Thám bị bắt
Cha vợ của Ðề Thám bị bắt
Thi Nho, người vợ thứ 3 của Ðề Thám bị bắt
The Mui, người vợ thứ 2 của Cả Rinh (con nuôi của Ðề Thám)
The Mui bị bắt
Yên Thế, 2 nghĩa quân bị bắt (1911)
Anh hùng Ba-Biêu, cánh tay mặt của Ðề-Thám (giữa 1898 và 1905)
Ngôi chùa tuyên thệ của nhóm Ðề-Thám
Một nghĩa quân và Quynh, con rể của Ðề Thám ra hàng
Cho Go, repaire de De Tham
Một thành lũy của Ðề-Thám
Phía trong của thành lũy
Phía trong của thành lũy
Một đồn lính Pháp trong vùng Yên-Thế
Ðường hào của quân đội Pháp để chống lại Ðề-Thám
Pháp đang xây dựng một đồn lính trong vùng Yên-Thế
Vận tải một tử thương (1909)
Chôn cất một lính Pháp tử trận (1909)
Chuyên chở một thương binh (1909)
Thương binh Pháp (1909)
Khâm-Sai Lê-Hoàn, kẻ thù truyền kiếp của Ðề-Thám
Nhóm quân của Phạm Quế Thắng
Một người trong nhóm Ðề-Thám đang bị hỏi cung
Bị bắt làm tù binh
Một người trong nhóm Ðề-Thám bị bắt
Tù binh Ðề-Thám trên hải cảng Alger trước khi vào tù ở Guyane
Tù binh Ðề-Thám trên hải cảng Alger trước khi vào tù ở Guyane
Những anh hùng của nhóm Ðề-Thám bị xử tử (1908)
Thủ cấp của những anh hùng nhóm Ðề-Thám
Thủ cấp của một anh hùng nhóm Ðề-Thám
Tù nhân bị bắt trong vụ "Ðầu Ðộc" (1908)
Bị xử trảm (1908)
